Süper Lig’de Yarı Otomatik Ofsayt Dönemi Başlıyor

2024-2025 sezonuyla birlikte Süper Lig, ‘Yarı Otomatik Ofsayt Sistemine’ geçiş yapacak. 2022 FIFA Dünya Kupası’nda test edilen sistem, Video Assistant Referee (VAR) yetkililerine hızlı ve doğru kararlar konusunda destek olacak.

Yarı otomatik ofsayt sistemi, sahaya yerleştirilen kameralar ve topun içinde bulunacak olan sensörler sayesinde, oyuncuların üst üstte girdikleri pozisyonları otomatik olarak belirleyerek hakemlere daha hızlı ve doğrulanabilir ofsayt kararları alma imkânı tanıyor. Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) da hızla ilerleyen teknolojiye ayak uydurarak yarı otomatik ofsayt sistemini Süper Lig’e dâhil ediyor. Bu önemli adımın futbola etkilerini ve sistemle ilgili merak edilenleri öğrenmek adına ‘Genç İfade’ ekibi olarak eski Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA) eğitimcisi ve 15 yıl boyunca Süper Lig’de yardımcı hakemlik yapmış olan Serdar Akçer ile bir araya geldik.

Serdar Bey bize kendinizden bahseder misiniz?

1979 Kocaeli doğumluyum, Aslında ziraat mühendisiyim. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi mezunuyum. Alanya’da yaşıyor ve mesleğimi sürdürüyorum. Sakarya Üniversitesinde İşletme Yönetimi üzerine yüksek lisans yapıyorum Kariyerimi kısaca, Süper Lig’de yardımcı hakemlik, son olarak da Plaj Futbolu Dünya Kupası’nda final maçı yönetimi olarak özetleyebilirim.

Süper Lig’e yakında dahil edilecek olan yarı otomatik ofsayt sisteminin nasıl işlediğine dair bilgi verir misiniz?

‘Yarı otomatik ofsayt sistemi’, daha önce 2022 FIFA Dünya Kupası ve Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA) Şampiyonlar Ligi’nde test edilmiş bir sistemdir. Şu anki sistemle karşılaştırıldığında en büyük fark, VAR hakemlerinin manuel olarak işaretleme yapması yerine, kameralar ve topun içine önceden yerleştirilen sensörlerden alınan verilerle otomatik olarak oyuncuların göreceli konumunu belirlemesidir. Bu sayede hızlı ve doğrulanabilir ofsayt kararları alınması hedeflenen bir sistemdir.

Klasik VAR sistemindeki hataları yarı otomatik ofsayt sistemi kaldırabilecek mi?

Klasik VAR sisteminde kullanılan kameraların açılarından kaynaklı ofsayt hatası yapıldığı sıklıkla söylenir ancak bu söylem tam bir şehir efsanesi, çünkü imkânsız. Sistemin kalibrasyonu her maç öncesi FIFA’nın yetkilendirdiği HAWKEYE (kartal gözü) firmasınca yapılmak zorunda. Sorun kamera açılarından çok kameraların çözünürlükleri ve hızları yani frame özelliklerinden kaynaklı. Bir de şimdiki sistemin baştan sona oluşan karar süreçlerinde insan faktörünün çok ön planda olması. Topa ilk vuruş anının tespiti, oyuncuların en yakın noktalarının belirlenmesi ve savunma oyuncusunun en yakın noktasının tespiti gibi teknik zorluklar bulunmaktadır. Hakemler akan görüntüde topa ilk vuruş anını belirlemek için oyunu operatörlere durdurmalarını söylediklerinde, bazen top ile temas anı kameralarca yakalanamayabiliyor. En iyi kameraların bile saniyede 25 kare çekim yapabilmesi, bu süreçte hataların oluşmasına neden olabiliyor. Yarı otomatik ofsayt sisteminde ise süreç tamamen dijital ve yapay zekânın kontrolünde. Son noktayı VAR’da görevli hakem kontrol edip onaylıyor. Yarı otomatik ofsayt sistemi bizim şeklen ofsayt diye tabir ettiğimiz yoruma ihtiyaç duyulmayan kararlarda harika çalışıyor. Eğer bir ofsayt tespiti için yorum gerekiyorsa VAR’daki hakemin ve sahadaki hakemin yorumuna ihtiyaç var demektir. Kabul etmemiz lazım ki futbolda bazen herkes aynı yorumu yapamayabiliyor ve hata ihtimali hiçbir zaman sıfır olmayacaktır. Hem teknik zorluklardan hem de insan faktöründen kaynaklanan sorunlar doğrultusunda tabii ki hata payı her zaman var olacaktır.

Yarı otomatik ofsayt sisteminin Türkiye’deki uygulaması nasıl olacak, Türk futbolu bu sisteme hazır mı?

Türk futbolunun böyle bir sistemi kaldırabileceğini düşünüyorum. Çünkü şu an kullanılan VAR sisteminde insan etkisi var. Bu da ofsayt tespitlerinde bir insanın hata yapabilme ihtimalini beraberinde getiriyor. Ne yazık ki bizim ülkemizde hakemlere olan güven yok denecek kadar az. Bu sebepten dolayı her maçtan sonra sorunlar oluyor. Yarı otomatik ofsayt sistemindeki uygulamada ise her stadyumda çatının altına yerleştirilmiş yayıncı kuruluştan bağımsız olarak 10-12 izleme kamerası olacak. Bu kameralar ve oyundaki top yapay zekâ desteğiyle iletişim halinde kalacak. Çatı altındaki kameralar oyuncuların 29 ayrı vücut noktasını eş zamanlı olarak takip ederken, topun içindeki çip de saniyede 500 defa topun konum bilgisini, hızını, vuruş anının ve şiddetini tespit ediyor olacak. Kameralar ve topun içindeki çipten gelen veriler yapay zekâ tarafından işlendikten sonra eğer ofsayt varsa VAR’da görevli hakemlere bildirecek. VAR son kez kontrol yapıp sonucu maçın hakeme bildirecek. Ofsayt tespit edilirse hem stadyumdaki dev ekranlarda hem de televizyonda 3 boyutlu olarak paylaşılacak.

Son olarak mevcut VAR sistemi neden yavaş, yarı otomatik ofsayt sisteminde karar süresi kaç dakikada gerçekleşecek?

Mevcut VAR sisteminde yaşanan karar aşamasındaki yavaşlık, sistemin manuel olmasından kaynaklıdır. FIFA yorum gerektirmeyen ofsayt tespitleri için karar sürecinin yarı otomatik ofsayt sisteminde 70 saniyede biteceğini belirtiyor. TV ekranlarına yansıması biraz daha uzun sürebiliyor. Hakemler yarı otomatik ofsayt sisteminden gelen ofsayt tespitini ortalama 70 saniyede elde ediyor. Bazen üst üste ofsayt ihtimali olabiliyor. Bu süre istisnai durumlarda daha da uzayabilir. Fakat hiçbir zaman şu an ligimizde kullandığımız sistem kadar yavaş olamaz. Çünkü şimdiki sistemde insan her sürecin içinde manuel olarak işaretleme yapabiliyor. TV’de çizgiler otomatik geliyor. Düşünün bir atak anından 3 ayrı ofsayt olma ihtimali olsun. VAR’daki hakem ve VAR operatörü bu 3 ayrı pozisyonu tek tek manuel olarak kontrol edecek. Her seferinde topun ilk oynanma anı, hücum ve savunma oyuncularının kaleye en yakın vücut noktalarının tespiti manuel yapılacak. Eğer oyuncunun ofsayt noktasını işaretleyemezseniz, topun ilk oynandığı anı doğru belirleyemezseniz hata kaçınılmaz olur. Zaten 2 ila 3 dakikayı bulan karar süresi, bu hatanın azaltılması için manuel yapılan çizimlerde VAR’daki hakemlerin çok vakit harcamasından kaynaklı. Böyle bir atak anında oluşan 3 ayrı ofsayt ihtimali durumunda 3 dakikanın bile iyimser kalacağına eminim.

Haber: Ural Baka, Mert Şenel